Przemyśl - nasze miasto całą dobę

Zakład karny w Przemyślu

data dodania: 2006-01-12
aktualizacja: 2016-04-14 21:48:47
Rok 1772, w którym dokonano I rozbioru Polski, sprawił że część ziem Rzeczpospolitej włączono do Cesarstwa Austrii pod nazwą "Księstwo Galicji i Lodomerii". W 1878 r. przystąpiono do budowy stałych umocnień fortyfikacyjnych wokół miasta, które miały zastąpić dotychczasowe poligonalne umocnienia obronne wzniesione w latach 1854/56, czyli w okresie wojny krymskiej.

Wewnątrz miasta zbudowano 9 zespołów koszarowych, szpital wojskowy, szpital cywilny, a także areszt, który nosił nazwę Garnszus Arest, czyli Areszt Garnizonowy. Potocznie nazywano go budynkiem Schwarca. Pierwotne plany zakładały, że miał to być młyn zbożowy, ale władze zrezygnowały z tej koncepcji. Powstający areszt był ściśle związany z budową Twierdzy Przemyśl, a przyległe do niego budynki pełniły ważną funkcję w administracji garnizonu, który miał docelowo liczyć 85 tyś. żołnierzy.

W sąsiedztwie aresztu, usytuowanego przy ulicy Rokitniańskiej, znajdowały się Wojskowy Sąd Okręgowy, Wojskowy Sąd Rejonowy i Prokuratura Wojskowa. Budynki z racji swoich funkcji stanowiły pokaz sztuki budownictwa wojskowego i wojennego. Układ gmachów tworzył rodzaj miniaturowego miasta, posiadającego swoją własną wewnętrzną strukturę, która wynikała z wojskowych regulaminów. Sam areszt to gmach dwukondygnacyjny o mocnej konstrukcji, zbudowany ok. 1877/80r. w kształcie litery E.

Niestety z chwilą poddania Twierdzy (22 marca1915r.) zniszczono wszystkie  dokumenty mogące cokolwiek powiedzieć o pierwotnej konstrukcji budynku oraz o stanie etatowym załogi i więzionych tu żołnierzach. Pewne wzmianki o działalności aresztu można znaleźć w przemyskim Archiwum Państwowym, gdzie przechowywane są nieliczne ocalałe dokumenty z tego okresu. Nie ulega wątpliwości, że w areszcie przetrzymywani byli żołnierze CK Armii oraz obywatele oskarżeni o pospolite przestępstwa. Oddzielną grupę stanowiły osoby aresztowane i skazane za szpiegostwo na rzecz Rosji lub podejrzane o tzw. rusofilstwo, czyli sprzyjanie i pomoc wrogowi. W więzieniu działali kapelani więzienni różnych wyznań udzielając skazańcom duchowego wsparcia.

 

5 minut przemyskiego aresztu w światowej literaturze

Jarosław Haśek uwiecznił przemyski areszt w "Przygodach Dobrego Wojaka Szwejka”. To z kart tej książki dowiadujemy się jakie warunki sanitarne panowały w areszcie oraz jakie restrykcje i kary stosowano względem skazanych. W sposób humorystyczny natomiast ukazuje strażników więziennych ikary jakie na nich nakładano za wykroczenia dyscyplinarne.

 

Rok 1918 - Odrodzenie się Polski

Okres walk niepodległościowych i odradzania się państwa polskiego to szczególny okres w historii aresztu. Obiekt został przejęty przez władze polskie. Nastąpiła zmiana nazwy na Przemyskie Więzienie Garnizonowe.

W okresie tym areszt był wypełniony głównie skazanymi żołnierzami z armii austro-węgierskiej, których często osadzono za złamanie regulaminów wojskowych lub pospolite przewinienia o charakterze wykroczeń porządkowych. Władze polskie borykając się z trudnościami aprowizacyjnymi zwalniały część aresztowanych, głównie z pośród żołnierzy obcych państw (Czechów, Węgrów). Zatrzymaniu podlegali tylko pospolici przestępcy oraz osoby skazane prawomocnie za poważne przestępstwa kryminalne (zabójstwa, gwałty).

 

Okres II wojny światowej - Okupacja sowiecka i niemiecka

Również w okresie okupacji budynek pełnił rolę więzienia i tak jest do chwili obecnej. W tymokresie więzienie znajdowało się na terenie żydowskiego getta, a zachodni odcinek muru więziennego po swojej zewnętrznej stronie był miejscem straceń polskich patriotów. Miejsce to upamiętnia stosowna tablica oraz obelisk.

 

Autor: Zbigniew Zabłocki