Każdy, bez względu na to, czy jest z bogatej, czy z ubogiej rodziny, czy jest wierzący w Boga, czy niewierzący, mobilizuje się wtedy do działania, aby wigilijna kolacja, a potem dwa kolejne dni świąteczne wypadły jak najbardziej podniośle, miło i dostatnio. Piękny zwyczaj dzielenia się opłatkiem przy wigilijnej wieczerzy jest gestem pojednania i braterstwa, jest jak dzielenie się z bliźnim chlebem, a puste miejsce przy stole jest symbolicznym wspomnieniem tych, co od nas odeszli...

Z Wigilią i Świętami związanych jest wiele pradawnych wierzeń i obrzędów mających w Polsce prehistoryczne tradycje. Ale są to przede wszystkim chrześcijańskie Święta Narodzenia Pańskiego obchodzone na pamiątkę historycznego przyjścia na świat Boga-Człowieka: Jezusa Chrystusa. Dzięki cudowi owych Narodzin zrobiło się człowiekowi bliżej do Boga i Nieba. Jakże pięknie o owych Narodzinach opowiadają polskie kolędy; raz skoczne i radosne, innym razem poważne i uroczyste w rytmie poloneza, a niekiedy liryczne i tkliwe jak kołysanka... O tych Narodzinach opowiadają inscenizacje jasełkowe i szopki w naszych kościołach. Mówią także dzieła plastyczne.

Ikonografia Bożego Narodzenia wydaje się prosta i od dzieciństwa znana. Gdy jednak zastanowimy się głębiej nad genezą poszczególnych jej motywów, odkrywamy wiele tajemnic i rozszyfrowujemy jej symbole. Przedstawienia Bożego Narodzenia zmieniały się bowiem w ciągu wieków zgodnie z summą wiedzy teologicznej oraz wiedzy o człowieku i przyrodzie. Autorki wystawy „Nad im Anieli w locie stanęli i pochyleni klęczą... Z ikonografii Bożego Narodzenia”, Katarzyna Winiarska i Marta Trojanowska, postawiły sobie za cel zaprezentowanie wizerunków Boskich Narodzin i refleksji ikonograficznych na ich temat. Większość pokazanych prac pochodzi ze zbiorów Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, a kilka zostało wypożyczonych z klasztoru OO. Franciszkanów w Przemyślu. Ekspozycję uzupełniają fotografie przedstawień Bożego Narodzenia wykonane w przemyskich kościołach.

Aneksem do wystawy jest ekspozycja starych i nowych bożonarodzeniowych kart pocztowych. Pokazuje ona, że również w ikonografii pocztówek zachodziły istotne zmiany.

Wystawie towarzyszy wydawnictwo. Zawiera ono szereg tekstów poświęconych Bożemu Narodzeniu w sztuce. Intencją autorek było, jak same piszą: „przybliżenie ukrytych znaczeń i symboli w przedstawieniach związanych ze Świętami Bożego Narodzenia, aby nasza zaduma nad szopką, nad żłóbkiem z leżącym w nim Dzieciątkiem była bardziej świadoma.” Publikację tę zamyka niezwykle interesujący artykuł wicedyrektora Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, Tadeusza Burzyńskiego, o zwyczajach i obrzędach świątecznych w Ziemi Przemyskiej. Spojrzenie na te radosne, chrześcijańskie Święta z perspektywy badacza kultury ludowej znakomicie poszerza naszą wiedzę o tym najpiękniejszym okresie w roku, o okresie, kiedy wraz z Aniołami chylimy czoło przed ubogą Boską Dzieciną i dzięki Jej obecności wśród nas czujemy się bliżsi sobie nawzajem.

Wystawa i wydawnictwo powstały dzięki funduszom z ministerialnego programu „Mecenat 2006”. Wernisaż odbył się ósmego grudnia, a wystawa będzie czynna do końca stycznia 2007 roku.

Marta Trojanowska